Chuyến đi không khứ hồi đến Việt Nam của nữ bác sĩ Mỹ

8h sáng ngày cuối tháng 7, bà Virginia Mary Lockett chạy xe máy 9 km đến Bệnh viện Y học cổ truyền Đà Nẵng, nơi có hơn chục bệnh nhân đang đợi.

10:00 29/07/2025

Trong phòng phục hồi chức năng, người phụ nữ Mỹ 73 tuổi giúp đỡ một bệnh nhân nghiêng đầu, dang tay và gập chân. 15 phút sau, bà nói "đi thôi" rồi đỡ lưng, bước theo một cụ ông tập đi dọc theo hai thanh sắt song song.

Hai thập kỷ qua, bệnh nhân và nhân viên y tế của viện đã quen với hình ảnh một "bà Tây" tự may đai lưng, đeo cho người bệnh và hướng dẫn họ từng động tác, từng bước đi.

"Nhưng chính họ là người cho tôi cuộc đời ý nghĩa ở Việt Nam", Virginia Mary Lockett nói.

Mối "lương duyên" của bà với Việt Nam bắt đầu từ năm 1995. Bà Virginia, chuyên viên vật lý trị liệu cùng chồng là David, một họa sĩ, muốn nhận con nuôi. Họ được hướng dẫn làm thủ tục nhận nuôi một đứa trẻ ở Việt Nam sau khi hai quốc gia thiết lập bình thường hóa mối quan hệ.

Hè 1995, vợ chồng bà bay đến Nha Trang để gặp mặt con. Cận ngày về, khi biết Virginia là một bác sĩ chuyên về phục hồi chức năng, người phiên dịch nhờ xem giúp bệnh tình của bố anh. Ông bị xe tải tông gãy xương đùi, biến chứng tai biến và không thể đi lại.

Virginia nhận ra phẫu thuật cố định xương hông, một kỹ thuật phổ biến tại Mỹ, khi đó vẫn chưa được áp dụng rộng rãi ở Việt Nam. Cả ông bố và người con làm phiên dịch đều không có hiểu biết về đột quỵ. Hệ quả là người đàn ông mất hoàn toàn khả năng đi lại dù trên lý thuyết có thể phục hồi được.

"Câu chuyện đó theo tôi về Mỹ và đeo đẳng suốt 10 năm", bà nói.

10 năm sau, Virginia trở lại Việt Nam trong chuyến tình nguyện ba tuần của một tổ chức phi chính phủ Mỹ và Canada, làm việc tại Bệnh viện Chỉnh hình và Phục hồi chức năng Đà Nẵng.

Bà không có ý định ở lâu dài nhưng khí hậu ấm áp cùng sự thân thiện của người dân Đà Nẵng khiến bà không muốn rời đi. Trong bệnh viện, bà chứng kiến nhiều bệnh nhân thiếu thốn thuốc men, phương pháp điều trị nên phục hồi kém, nhiều chuyên gia đến và rời đi cũng không mang lại hiệu quả lâu dài.

Trở về Mỹ, Virginia viết thư cho đại sứ quán Việt Nam tại Washington, D.C đề nghị làm tình nguyện lâu dài ở một bệnh viện công. Phía đại sứ quán cho biết điều này khó thực hiện nếu không thông qua một tổ chức phi chính phủ.

Sau nhiều đêm suy nghĩ, vợ chồng bà Virginia quyết định thành lập và đăng ký tổ chức phi lợi nhuận mang tên Steady Footsteps (Những bước chân vững vàng), nhằm hỗ trợ phục hồi chức năng cho người khuyết tật.

Họ lập tức nhận ra một khó khăn khác. Nếu đi nước ngoài, họ vẫn tốn một khoản lớn để duy trì nhà cửa và những thứ khác ở Mỹ trong khi thu nhập gián đoạn, dẫn đến nguy cơ khánh kiệt.

Giữa năm 2006, vợ chồng Virginia quyết định làm một việc nhiều người cho là điên rồ: Bán nhà, nghỉ việc và bay đến Việt Nam với tấm vé một chiều.

Nhưng những tháng đầu ở Đà Nẵng cũng không dễ dàng. Họ nhập cảnh với tư cách là tình nguyện viên ngắn hạn cho tổ chức Health Volunteers Overseas (HVO) với mong muốn thiết lập mối quan hệ lâu dài với Bệnh viện Chỉnh hình và Phục hồi chức năng Đà Nẵng.

Hai vợ chồng không nhận lương tại Việt Nam trong khi chưa đủ 65 tuổi để hưởng trợ cấp an sinh xã hội Mỹ nên 10 năm đầu, họ sống bằng tiền bán nhà, duy trì lối sống tối giản nhất. May mắn là Steady Footsteps đóng góp bằng kỹ năng chuyên môn vật lý trị liệu và phục hồi chức năng nên không cần nhiều kinh phí.

"Nhưng cuộc sống ở Việt Nam mang lại nhiều niềm vui hơn bất kỳ nơi nào khác", bà Virginia nói. Hàng ngày, khi bà đến viện điều trị cho bệnh nhân, ông David ở nhà chế tạo các dụng cụ hỗ trợ rồi tặng lại cho họ. Ông từng làm ghế vệ sinh giúp người chăm sóc dễ xoay trở, cắt bàn nhựa đặt trên giường để bệnh nhân ăn uống thuận tiện khi ngồi, hoặc thiết kế thớt dành cho phụ nữ chỉ có thể dùng một tay để chuẩn bị bữa ăn.

30 năm ở Việt Nam, hàng nghìn bệnh nhân đã qua tay Virginia và hồi phục nhưng bà nhớ nhất trường hợp của Nguyễn Tấn Hiền, một sinh viên mỹ thuật ở Buôn Ma Thuột bị tai nạn giao thông năm 2007, gãy đốt sống cổ, liệt tứ chi. Không muốn chàng trai từ bỏ ước mơ họa sĩ, bà động viên anh vẽ tranh, trả 10 USD mỗi bức để in lên bưu thiếp của Steady Footsteps.

Ban đầu, Hiền buộc ngón tay vào dây cao su, mấp máy vài nét nguệch ngoạc, tranh không rõ hình thù nhưng Virginia vẫn mua. Suốt ba năm Hiền ở viện, bà là khách hàng mua tranh duy nhất của anh. Chàng sinh viên xúc động, kiên trì luyện tập và chuyển sang màu nước, cho ra đời hàng trăm bức tranh. Hơn 10 năm qua, chàng họa sĩ khuyết tật giờ đã có tranh tham gia triển lãm quốc tế và bán khắp châu Á.

"Tôi hạnh phúc bởi anh ấy đã tự mình mở ra chương mới cho cuộc đời", bà nói.

Một ca bệnh khác cũng khiến bà Virginia cảm thấy những tháng ngày ở Việt Nam của mình thêm ý nghĩa. Cuối 2017, một người mẹ 66 tuổi cõng con trai ngoài 30 đến bệnh viện gặp bà. Anh bị liệt hai chân sau chấn thương tủy sống, hy vọng phục hồi gần như bằng không. Bà hiểu tình huống nhưng vẫn kiên trì phục hồi tay và thân người.

Sau một tháng đầu với sự điều trị và trợ giúp của bà bác sĩ người Mỹ, chân anh bắt đầu cử động nhẹ. Mẹ anh đứng lặng người chứng kiến phép màu. Những tuần sau, khi anh nhấc được bước đầu tiên khỏi khung tập đi, bà quay mặt lau nước mắt. Lần đầu sau nhiều năm, người mẹ 66 tuổi không còn phải bế con từ xe lăn sang giường.

"Chính những điều này đã giữ tôi ở lại Đà Nẵng", bà nói.

Chị Nguyễn Thị Thủy, kỹ thuật viên vật lý trị liệu tại Bệnh viện Y học cổ truyền TP Đà Nẵng, người gắn bó với bà Virginia suốt 12 năm, cho biết không ai làm được như bà nếu không đặt trọn tâm huyết.

Ở tuổi 73, các khớp đã thoái hóa, nhưng bà vẫn sẵn sàng ngồi bệt, cúi mình, dìu từng bệnh nhân học cách kiểm soát cơ thể sau tai biến, chấn thương sọ não hoặc tổn thương. Nhiều lần, chị Thủy thấy bà uống thuốc giảm đau hoặc xoa dầu lên lưng sau ca hỗ trợ. Buổi chiều, bà ở nhà may đai lưng tặng cho bệnh nhân.

"Nhưng tôi chưa từng nghe bà than mệt mỏi", chị nói.

Kể từ khi sống ở Việt Nam, bà chỉ về Mỹ hai lần 2007 và 2009 để thăm gia đình. Còn lại, chồng bà, ông David, luôn là hỗ trợ hậu cần, chăm sóc nhà cửa, hành chính, để bà toàn tâm giúp bệnh nhân Việt Nam.

"Chúng tôi có cuộc sống yên bình, bên những con người tốt bụng", bà nói. "Đà Nẵng đã trở thành nhà tôi từ lâu lắm rồi".

Ngọc Ngân