Thế hệ 'đi làm còn khổ hơn thất nghiệp'

Nghiên cứu chỉ ra sức khỏe tinh thần của lao động dưới 25 tuổi tệ đến mức họ tuyệt vọng như người không có việc làm, do áp lực từ AI và phần mềm giám sát.

14:45 07/11/2025

Một nghiên cứu của Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Mỹ (NBER) công bố tháng 7/2024 cho thấy sự tuyệt vọng của lao động trẻ ở Mỹ đã tăng lên trong thập kỷ qua. Đáng chú ý, với lao động dưới 25 tuổi, sức khỏe tinh thần đang tệ đến mức họ cũng bất hạnh như người thất nghiệp.

Xu hướng này đặc biệt rõ ở phụ nữ và người ít học vấn. Khảo sát của Conference Board năm 2024 cũng xác nhận, sự hài lòng trong công việc của người dưới 25 tuổi thấp hơn 15 điểm so với người trên 55 tuổi.

Theo nhà báo Jessica Grose của New York Times, người trẻ không đáng bị chỉ trích là "lười biếng" hay "không thể tuyển dụng". Thực tế, quá trình tìm kiếm và giữ một công việc cấp thấp đã trở thành thử thách khắc nghiệt.

Thị trường việc làm ảm đạm. Michael Madowitz, nhà kinh tế học tại Viện Roosevelt, mô tả như "một vụ kẹt xe tồi tệ". "Bạn vừa tốt nghiệp, cố gắng hòa vào xa lộ nhưng không ai cho bạn nhập làn", ông nói.

Làn sóng sa thải để "duy trì tinh gọn" của các công ty lớn khiến hàng nghìn người trẻ bị chặn ngay từ đầu.

Ngay cả quy trình ứng tuyển cũng trở nên khốc liệt. Hầu hết đơn ứng tuyển nộp trực tuyến, khiến ứng viên phải cạnh tranh với hàng trăm người. Giờ đây, trí tuệ nhân tạo (AI) thực hiện các vòng sơ loại.

Richard Yoon, sinh viên kinh tế Đại học Columbia, cho biết người tìm việc phải rà soát CV để tìm từ khóa AI "thích", hòng vượt qua cửa ải kỹ thuật số này để được tiếp xúc với người thật.

Nếu may mắn trúng tuyển, họ đối mặt với môi trường làm việc ít hướng dẫn (mentorship) nhưng nhiều quản lý vi mô (micromanaging). Đó là "bossware" - phần mềm theo dõi hiệu suất qua bàn phím, chuột hoặc chuyển động cơ thể.

Stevie Stevens, 27 tuổi, ở bang Ohio, đã nghỉ việc tại một công ty thiết kế vì bị "soi mói quá mức và thiếu hỗ trợ". "Quản lý mong bạn làm 6 việc trong 40 giờ một tuần. Công ty tôi phúc lợi tầm thường và gần như không có cơ hội phát triển", cô nói.

Stevens cũng mệt mỏi với "công nghệ giám sát" tổng hợp dữ liệu cá nhân để đo lường nỗ lực. Dù hiện làm tự do (freelancer) bất ổn hơn, cô hạnh phúc hơn vì có quyền tự chủ.

Một điều tra năm 2022 của New York Times cho thấy các công ty theo dõi bàn phím, di chuyển, các cuộc gọi, và trừ lương cho thời gian họ coi là nhàn rỗi. Kiểu theo dõi này không tính thời gian tư duy hay nghỉ ngơi.

Alex Bryson, đồng tác giả nghiên cứu của NBER, cho rằng nơi làm việc thực sự trở nên tồi tệ hơn. Ông suy đoán ngày làm việc không dài ra, nhưng lượng công việc kỳ vọng mỗi giờ đang tăng vì mọi hành động bị giám sát. Điều này khiến nhân viên cảm thấy không có quyền kiểm soát.

"Bạn muốn cảm thấy mình có quyền tự chủ, thay vì bị điều khiển như robot", Bryson nói.

Trước tình trạng này, Gen Z có vài phản ứng. Cả Stevens và Yoon đều coi khởi nghiệp an toàn hơn làm việc cho tập đoàn, sau khi chứng kiến người thân bị sa thải dù cống hiến hàng chục năm. Một hướng khác là tham gia công đoàn.

Nhà báo Jessica Grose hy vọng người lớn tuổi tiếp cận nhân viên trẻ bằng lòng trắc ẩn thay vì khinh thường hay định kiến.

Minh Phương (Theo NYTimes, Bloomberg)